دسته‌بندی نشده

تاریخچه چاپ و بسته بندی

تاریخچه چاپ و بسته بندی

ادوار تاریخی صنعت چاپ

انسان های اولیه، اندیشه ها، تصورات و تخیلات بشری را ثبت و ضبط می کردند و با نوشتن بر روی بر تخته سنگی ثبت و ضبط می کردند. همان اندازه که تاریخ بشری از نظر تمدن تغییر یافت، ثبت و ضبط آراء و اندیشه ها و وقایع نیز به تدریج رشد کرد و تکامل یافت. از این رو بدون در نظر گرفتن جزئیات و موارد نادر تاریخ تحول صنعت چاپ به طور خیلی خلاصه به شش دوره بزرگ تقسیم میشود که عبارتند از:

  • پیش از تاریخ و آغاز دوران تاریخی

در دوران پیش از تاریخ، خط اختراع نشده بود و آدمی از راه حساب کردن، یادآوری و به حافظه سپردن امور و مسائل و اندیشه ها به زندگی خود معنا می داد و احتياجات خود را مرتفع می نمود تا اینکه برای نوشتن، شروع به آزمایش کرد و ابتدا برای نشان دادن و بیان کردن اشیاء، شكل آنان را بر صفحه ای از استخوان یا پوست درختان ترسیم نموده یا بر روی سنگ حجاری می کرد و سپس برای نمایاندن افکار، عقاید، مفاهیم اشکال و علائم، قراردادی ترسیم کرد و یا آنها را با دست نشان میداد. در آغاز دوران تاریخی به خط میخی، سومری و هیروگلیف مصری بر می خوریم.

  • دوران باستانی

این دوران با پیدایش الفباهای صوتی همراه بوده است که در آنها هر حرفی معرف صوت یا هجایی بوده که از مخرج یعنی از دهان، حلق، میان دندان ها و لبها ادا می شد و در فینیقیه و آسیای صغیر به وسیله اقوام هیتی و بعد توسط آشوری ها و نیز آزتک های مکزیک و بالاخره در مصر به وسیله قبطيان اختراع شد و در همین زمان الفباهای قراردادی و تصویری در مصر از طرفی و در چین و آسیای خاوری از طرف دیگر، رایج بود. از این دوران است که بشر نه تنها موفق به مشخص نمودن عقاید و افکار خود گردیده، بلکه توانسته است اصوات مختلف را نیز ضبط و ثبت کند و این امر از سه تا پنج هزار سال قبل از میلاد شروع و تا قرن ششم میلادی ادامه داشته است.

  • دوران چینیها

چون پس از کشف کاغذ برای اولین بار در جهان، چینی ها موفق به چاپ کردن اولیه شدند، این دوره به نام دوره چینی ها معروف شده است. در حقیقت می توان گفت که پیدایش فن چاپ در جهان از ابتدای قرن هفتم میلادی توسط چینی ها صورت گرفت. این دوران در اروپا مقارن با دورۂنسخه نویسان و شرح دهندگان کتب مذهبی بود و تا اواخر قرن چهاردهم ادامه داشته و از این رو قاره اروپا یک دوران ششصد ساله را نیز در بی خبری از جهان بسر برده بود.

  • دوران هنری

دوران هنری یا دوران صنایع دستی، دوره ای است که با ظهور ابداعات و اختراعاتی در کلیه شئون اجتماعی در قرن پانزدهم در اروپا به وجود آمد. فن چاپ نیز مانند سایر فنون رو به تکامل رفت و به تدریج چاپ حروف برجسته و تهیه گراورهای مختلف دستی (مانند گراورهای روی چوب و گراورهای گود حکاکی شده برای تصاویر) اختراع شد و دوباره برای مدت سه قرن(قرون ۱۹، ۱۷ و قسمت اعظم قرن هیجدهم)، تغییرات عمده ای در فن چاپ به عمل نیامد تا اینکه در سال ۱۷۹۹ چاپ مسطح نیز اختراع گردید.

  • دوران مکانیک

در قرن نوزدهم که ماشین آلات مختلف اختراع شد، اسلوب های جدید چاپ و ابداعات تازه با استفاده از ماشین های مختلف اختراع جدید به وجود آمد و رو به تکامل و پیشرفت نهاد و می توان گفت که قسمت اعظم تحولات چاپ در این دوران به رخ داد و به خصوص طی مدتی کمتر از بیست سال یعنی از سال ۱۸۳۷ تا ۱۸۰۰ میلادی عکاسی، آبکاری فلزات مختلف، ماشین رتاتیو و لامپهای ذغالی، اختراع شد و تقریبا در همین زمان ترام فتوگراور ، فتولیتوگرافی و فتوتیپی نیز اختراع شد و دوباره در سالهای بعد یک آرامش و سکون نسبی در صنعت چاپ پدید آمد.

  • دوران فتومکانیک

بالاخره قرن بیستم صنعت چاپ وارد دوران فتومکانیک شد و صنایع فلزی(متالوژی)، مکانیک و الکتریسیته به فن چاپ کمک شایان توجهی نمود و وضعیت صنعت چاپ را در دنیا یکباره تغییر داد شکل (1-1). در همین دوران است که چاپ گود به نام «هلیوگراور» به بازار آمد. افست، دقیقا قبل از جنگ جهانی اول ( ۱۹۱۸-۱۹۱۶) اختراع شد. از سال ۱۹۱۰ به این طرف اسلوبهای جدید و جدیدتری به بازار آمد و می توان دوران فعلی را از لحاظ فن چاپ دورانی دانست که صنعت چاپ حداکثر تحول خود را یافته است.

تاریخچه بسته بندی

تاریخ نشان داده است که در ابتدای تمدن بشری نیازی به بسته بندی غذا نبود، بلکه مردم برای به دست آوردن غذا از محلی به محل دیگر می رفتند تا وقتی که پناهگاه های دایمی برای خود پیدا کردند. در چنین شرایطی ناچار بودند غذا را از محل های مختلف جمع آوری کنند و به محل سکونت خود بیاورند. این نیاز باعث شد که اولین انواع بسته بندی نظیر کدوهای خشک شده، صدف ها، برگها، پوست حیوانات و دیگر مواد طبیعی مورد استفاده قرار بگیرند. برای انتقال آب، شیر، ماست، روغن یا دوغ از پوست حیوانات استفاده می شد. از شاخ حیوانات برای حمل و نقل، ذخیره غذا و محصولات کشاورزی استفاده می کردند(هنوز در مناطق استوایی از بامبو برای ذخیره سازی مواد غذایی استفاده می شود). پنج تا شش هزار سال قبل از بعثت حضرت محمد(ص) فناوری سفالگری کامل شد و انسان فهمید که چگونه می تواند ظرفهایی بسازد که نسبت به آب و آتش مقاوم باشد.

استفاده از سفال و سفالگری بهترین موفقیت بشر در دوره جدید به حساب می آمد. ایرانیان، مصریان، فینیقیان، یونانیان و رومیان همواره از ظرف های سفالی برای تجارت و حمل ونقل محصولات خود استفاده می کردند. ظروف، رنگ و تزیین می شدند و اطلاعات کافی در مورد مواد درون آنها و شیوه استفاده نوشته می شد.

در موزه شرکت شیشه سازی کورنینگ در ایالت نیویورک ظرف شیشه قالب گیری شده ای موجود است که قدمتی در حدود ۳۰۰۰ تا ۶۰۰۰ سال دارد و به عنوان یکی از اولین ظرف ها و بسته های قالب گیری شده شناخته می شود. این اثر نشان می دهد که ایرانیان نه تنها کاشف شیشه بودند بلکه از اولین بنیان گذاران فناوری بسته بندی در آن دوران نیز به شمار می روند. معروف است که انسان تکامل یافته اولین استفاده کننده از فلز و سفال بود. این فلزات مشخص سرب، نقره و طلا بودند که به ورقه های نازک تبدیل می شدند(به خصوص سرب) و از آنها برای بسته بندی استفاده می کردند.

مصریان اولین مردمی بودند که شروع به ساخت کاغذ کردند. این کاغذ از گیاه پاپیروس تهیه می شد، ولی در بسته بندی کاربردی نداشت. آنها از چوب برای ساختن تابوت و صندوق های زینتی استفاده می کردند. حدود دویست سال قبل از میلاد مسیح، روش دمیدن برای تهیه ظروف شیشه ای کشف شد(قبلا از شیشه به صورت زینتی استفاده می کردند. بنا به گفته پلینی در کتابی موسوم به «تاریخ طبیعی»، حدود ۲۳ تا ۷۹سال قبل از میلاد مسیح بشکه های چوبی اختراع شد. ساکنین کوه های آلپ از آن برای حمل آب، بشکه های چوبی را از تخته های خمیده درست کرده و آنها را به وسیله تسمه های آهنی بهم وصل می نمودند.

Four coopers hard at work in their workshop making traditional wooden barrels. Painting by Malcolm Greensmith

حکیم ناصر خسرو در قرن پنجم در یک روز ناظر به مجموعه ای از میوه ها و سبزی های مختلف در بازار قاهره بود، آن هم اقلامی که مربوط به فصول مختلف سال است و این ثابت می کند که در آن زمان سیستم بسته بندی به شکلی بوده است که می توانستند اقلام فاسد شدنی نظیر میوه و سبزی را از مناطق دور دست به قاهره انتقال دهند. در آن زمان منظور از بسته بندی، بیشتر محافظت از کالا در مقابل تنش ها، عوامل فیزیکی و جوی بوده است. در آن دوران، کالاهای تجاری را با ریسمان و طناب می بستند، مایعات را در مشک هایی از پوست حیوانات، نمک و مواد دانه ای را در کیسه های منسوج و میوه ها را در سبدهای بزرگ عرضه می نمودند.

تا چندین قرن پیش، ظروف شیشه ای به همراه سفال رایج ترین وسایل بسته بندی بودند. در آن دوران کاغذ بسیار گران و دستیابی به فلز نیز بسیار محدود بود. زمانی که ضرورت نقل وانتقال کالا ایجاب می کرد که از جعبه های چوبی استفاده شود، ساختن آنها بسیار پرهزینه بود. این روند تا اوایل قرن نوزدهم میلادی ادامه داشت. در سال ۱۸۰۹ نخستین توسعه اساسی در صنایع بسته بندی رخ داد و آن هنگامی بود که ناپلئون بناپارت جایزه ای را برای حل مشکل بسته بندی غذای سربازان فرانسوی تعیین کرد. ناپلئون پی برده بود که بسته بندی نامناسب مواد غذایی موجب بیماری های گوناگون، کمبود ویتامین و مسمومیت در سربازانش شده است. یک شیرینی پز فرانسوی جایزه ناپلئون را به واسطه ابداع روش نگهداری جدید دریافت کرد و اولین کنسرو مواد غذایی به وجود آمد. یک سال بعد حق امتیاز تهیه ظروف فلزی برای تهیه کنسرو توسط یک انگلیسی دریافت شد.

در نیمه قرن نوزده بهای کاغذ و محصولات کاغذی آنچنان گران بود که کسی از آن برای کاربری بسته بندی استفاده نمی کرد؛ اما در سال ۱۸۵۰ میلادی قیمت کاغذ تا حدی سقوط کرد و مصرف آن برای بسته بندی از دیدگاه اقتصادی بلامانع گشت. در سال ۱۸۵۲ یک آمریکایی حق امتیاز یک ماشین پاکت سازی را به نام خود ثبت کرد و سی سال بعد(۱۸۸۲) ماشینی اختراع شد که می توانست کاغذ را کنگره ای کند و سپس خم و برش دهد و به این ترتیب اولین کارتن ها به وجود آمدند و سازندگان محصولات گوناگون بدون ترس از آسیب دیدگی، کالاهایشان را با اطمینان بیشتری در جعبه های مقوایی و کارتنی بسته بندی کردند. همزمان با توسعه و تحول ماشین های بسته بندی، ساخت مواد اولیه جدید بیشتر مورد توجه قرار گرفت و با ظهور پلاستیک ها این تحولات سرعت بیشتری گرفت. تا دوران پس از جنگ جهانی دوم، پلاستیکها نقش پر اهمیتی در صنعت بسته بندی نداشتند. بعد از جنگ جهانی دوم، با پی بردن به خواص پلاستیکها و تنوع و افزایش روزافزون تعدادشان، این مواد کاربردهای بسیاری در بسته بندی پیدا کردند به طوری که امروز جزو رایج ترین مواد بسته بندی محسوب می گردند و هم اکنون شاهد نمونه های جدیدتر و اصلاح شده تری از آنها هستیم. در سال ۱۹۹۰ فقط در بازار اروپا ۹ میلیون تن پلاستیک به مصرف بسته بندی رسید. این میزان به 6/12 میلیون تن در سال ۱۹۹6 بالغ شد. اساسأ ظهور انقلاب صنعتی به راستی تحولی اساسی در نظام تولید کالایی ایجاد نمود. انقلاب صنعتی، جهان را با فوران کالاهای گوناگون صنعتی روبه رو کرد. تنوع کالاها و رقابت فشرده میان تولید کنندگان و بازرگانان، به تدریج هنر را نیز علاوه بر علوم دیگر وارد مجموعه سیستم بسته بندی کرد. با پیشرفت بیشتر، علوم دیگری نظیر روانشناسی فردی، اجتماعی و ارگونومی به این مجموعه اضافه شد.

توسعه بسته بندی موجب مستقل شدن این صنعت از مجموعه صنایع دیگر شد و رقابت و نیاز سبب گردید که صنایع بسته بندی سهم قابل توجهی از بودجه های شرکت های تولیدی را به خود اختصاص دهد. امروزه صنایع بسته بندی تبدیل به یک فناوری قدرتمند شده است. با محاسبات و فناوری جدید می توان یک کالای حساس را با بدترین شرایط حمل و نقل و در زمانی طولانی نگهداری و انبار نمود. به عنوان مثال با بسته بندی مناسب می توان کالاهای فسادپذیر را تا چندین ماه در شرایط عادی (بدون یخچال) نگهداری کرد. میوه ها و سبزی های تازه در کیسه های چندلایه و با استفاده از اتمسفر اصلاح شده (MAP ) تا ماهها سالم باقی می مانند و بالاخره یک انسان بدون قصد قبلی در مقابل فروشگاه توقف کرده و به دلیل تأثیرات روانی بسته بندی، دست در جیب خود کرده و بی اراده کالایی را می خرد که بسته بندی آن با استفاده از علوم مختلف او را سحر و جادو نموده است که این امر، اهمیت بسته بندی در فروش را نشان می دهد.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *